فصل 1: گزاره‌های جهـانی

1- نظام چند قطبی

گروه بریکس BRICS، شامل روسیه، چین، برزیل، هند و آفریقای جنوبی که نزدیک به یک‌سوم اقتصاد جهان را دربردارند در حال ایجاد صندوق پولی مشترک، برای شکستن انحصار صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی هستند؛ این اقدام، آمریکا و اقتدار دلار را به چالش خواهد کشید. وقایع اوکراین و سوریه، شکاف روسیه و غرب را بیشتر کرد و هم‌چنین موجب هوشیاری بیشتر چین شد. غیر از گروه بریکس و پیمان شانگهای، حوزه‌ی مرکوسور (کشورهای آمریکای لاتین) نیز برای شفاف کردن مرزهای منافع خود با آمریکای شمالی و اروپا، تلاش می‌کنند. ازاین‌رو، جهان در دوره‌ی برنامه‌ی ششم پیش‌رفت جمهوری اسلامی، به سمت نظام کلی دو قطبی غرب (اروپا و آمریکا) – شرق (چین و روسیه) پیش می‌رود.

جهان اسلام، از یک سو درگیر جنبش‌های بیداری اسلامی در مصر، یمن، فلسطین، بحرین، تونس و لیبی است و از سوی دیگر با فتنه‌ی تکفیری‌ها مواجه است. در جهان اسلام نسبت به تحولات جهانی و روند شکل‌گیری نظم جهانی، چهار انگاره‌ی متفاوت وجود دارد:

الف- انگاره‌ی غالب (در میان دولت‌های کشورهای اسلامی)‌: انگاره‌ی غالب، گرایش به قطب غربی جهان (آمریکا- اروپا) است؛ ترکیه و عربستان پرچم‌دار این انگاره هستند و عمده‌ی کشورهای عرب از این انگاره پیروی می‌کنند.

ب- انگاره‌ی ضعیف: روی‌کرد به قطب شرقی جهان (روسیه- چین).

پ- انگاره‌ی غفلت: روی‌کرد کشورهایی که متوجه تحولات نظام جهانی نبوده و به مشکلات خود مشغول هستند.

ت- انگاره‌ی تهاجمی: روی‌کرد سامان‌دهی قطب سوم جهان (جنبش جهانی بیداری اسلامی- جنبش جهانی مستضعفین). پرچم این انگاره، در دست نیروهای انقلاب اسلامی و جریان منطقه‌ای حزب‌الله است.

هر چهار انگاره، ضعف‌ها و قوت‌ها و هم‌چنین فرصت‌ها و مزیت‌های نسبی خود را دارند؛ اما آن‌چه مشهود است، این‌که هیچ‌یک از این انگاره‌ها در بازه‌ی زمانی برنامه‌ی ششم پیش‌رفت نمی‌توانند بر جهان اسلام غالب شوند و ناچار به تعامل و یارگیری و تقابل با یک‌دیگر هستند.

استراتژی جمهوری اسلامی باید بر گفتمان‌سازی جهانی، منطقه‌ای و ملی انگاره‌ی چهارم (تهاجمی) در شکل‌گیری نظم جهانی معطوف باشد.

2- فروپاشی اقتصاد جهانی

اقتصاد دلارپایه‌ی جهان در سال پایه‌ی برنامه‌ی ششم (1394/2015) بیش از 57 تریلیون دلار بدهی عمومی دارد. [1]

این عدد که به مراتب از درآمد کل کشورهای جهان بیشتر است، عمدتاً مربوط به اقتصادهای برتر (آمریکا، اتحادیه‌ی اروپا، ژاپن، کانادا، استرالیا و غیره) است و با توجه به نرخ افزایش آن در 12 سال گذشته، پیش‌بینی می‌شود در سال 1399 به 72 تریلیون دلار برسد.

سیل انتقادهای جهانی از سوی دانشمندان، روشنفکران، مدیران و سیاست‌مداران به مدل‌های اقتصاد لیبرالیستی، موج فزاینده‌ای یافته است. اما آنچه حائز اهمیت است، این‌که هنوز الگوی جایگزینی برای لیبرالیسم اقتصادی تبیین نشده است.

3- تغییرات زیست‌بوم جهانی

سرعت تغییرات زیست‌بوم جهانی، نابودی گونه‌های جانوری، اسراف منابع کره‌ی زمین و تغییرات دمایی، موقعیت جلدی سیاره را به مخاطره انداخته و به مرور بر حیات بشر و ساخت و بافت اجتماعی کشورها و قاره‌ها تأثیر گذارده و بنیه‌ی آن‌ها را ضعیف می‌سازد. بخشی از «امنیت جهانی پایدار» معطوف به محیط‌زیست جهانی پایدار است. ناپایداری محیط‌زیست جهانی در این دوره، در طول تاریخ کم سابقه است.

الف ـ ضرورت انطباق تکنوسفر با بیوسفر

بیوسفر Biosphere پوسته و سطح زمین و هم‌چنین جو (اتمسفر) آن است. در واقع بیوسفر ضامن و محیط نگه‌دارنده‌ی حیات و زندگی در این سیاره است. در یک سده‌ی اخیر بشر با فعالیت‌های صنعتی ـ عمرانی خود بیوسفر را آسیب‌پذیر کرده است. منابع از زیر زمین به روی آن آورده و در سطح آن توزیع یا مصرف شده است. چرخه‌ی حیات گیاهان و حیوانات در خشکی و دریا، به مرور دچار اختلال شده است. لایه‌ی روی پوسته‌ی زمین در سه بخش آب‌ها، خاک‌ها و یخ‌ها (در دو قطب شمال و جنوب) به سرعت در حال اضمحلال و انحطاط است؛ آلودگی آب‌ها، فرسایش خاک‌ها و ذوب یخ‌ها، تا سال 1444 پوسته‌ی زمین را به عنوان بستر حیات موجودات، ناتوان می‌کند. قرآن مجید در آیه‌ی 41 سوره‌ی روم هشدار لازم را فرموده است: «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کسَبَتْ أَیدِی النَّاسِ» (پدیدار شد فساد در خشکی و دریا، به سبب آنچه به دست مردم کسب شد.)

این تغییرات سریع در پوسته‌ی کره‌ی زمین معلول عصر صنعتی قرن‌های 18 و 19 و عصر تکنولوژیک قرن‌های 20 و 21 است. در واقع امروز در پوسته‌ی کره‌ی زمین سپهری به نام تکنوسفر پدید آمده است. تکنوسفر technosphere روبنایی در پوسته‌ی زمین است که انسان آن را به وسیله‌ی نیروی ابتکار خود ایجاد کرده است. جاده‌ها و اتومبیل‌ها، راه‌های آهن و قطارها، بنادر و کشتی‌ها، فرودگاه‌ها و هواپیماها، سدها و نیروگاه‌ها، کارخانه‌ها و تأسیسات، تکنولوژی نظامی و بمب‌های اتمی، برج و آسمان‌خراش‌ها، همه و همه در یک زنجیره‌ی کلی، تکنوسفر را تشکیل می‌دهند. تکنوسفر به علت پیش‌رفت روزافزون تکنولوژی، یک ترقی انگل‌وار در درون بیوسفر داشته و دارد. حیات تکنوسفر از این رو انگلی است که به مرور بدن مادر خود «بیوسفر» را می‌خورد و مصرف می‌کند. متأسفانه هیچ تلاش مشخصی برای انطباق ترقی تکنوسفر با ظرفیت بیوسفر صورت نمی‌گیرد.

ب ـ ضرورت انطباق اویل‌سفر با بیوسفر

اویل‌سفر Oilsphere سپهر نفتی موجود در سطح کره‌ی زمین است که عامل اساسی پیدایش و ترقی تکنولوژی و در نتیجه تکنوسفر است. در واقع تکنوسفر به وسیله‌ی اویل‌سفر پیش‌رفت کرده و به مرور بیوسفر را منهدم می‌کند.

شتاب چرخه‌ی اویل‌سفر ـ تکنوسفر، هنگامی متوقف می‌شود که یکی از این دو از مدار خارج شود. ظاهراً تکنولوژی از مدار خارج نمی‌شود، اما نفت به دلیل کاهش ذخایر آن، احتمالاً در افق 1444 به مرور از این چرخه خارج شده و حذف شود. پرسش این است: آیا با خروج نفت از این چرخه، روند تکنوسفر در سطح سیاره کند می‌شود؟

پ ـ تکنوسفر هنگامی با بیوسفر منطبق می‌شود که اویل‌سفر کاهش یابد. اما تا آن روز، فاجعه‌ی زیست‌محیطی شکل گرفته است؛ جمعیت جهان تا سال 1404 نزدیک 9 میلیارد نفر و در 1414 از مرز 10 میلیارد نفر می‌گذرد. بیوسفر زمین تحمل این روند تخریب تکنولوژیک را ندارد. در سطح سیاره، قشری نازک از نفت و فراورده‌های آن کشیده شده است. شیوع پدیده‌ی پلاستیک در سطح زمین، اصطلاح «تمدن پلاستیکی» را از سوی کارشناسان رقم زده است. البته هنوز هیچ کارشناسی از مخاطرات نانوتکنولوژی بر بیوسفر آگاه نیست.

ت ـ برای انطباق تکنوسفر با بیوسفر باید به مفهوم «بیوتکنوسفر» Bio technosphere پرداخت که به این معنی است: «تکنولوژی در چهارچوب ظرفیت و تحمل بیوسفر گسترش یابد.»

ث ـ برای انطباق اویل‌سفر با بیوسفر نیز باید به مفهوم «بیواویل‌سفر» Bio oilsphere پرداخت که به این معنی است: «سپهر نفتی تمدن در چهارچوب ظرفیت و تحمل بیوسفر سیاره گسترش یابد.» در واقع باید پرسید راه مصرف صحیح نفت در سطح سیاره به گونه‌ای که به بیوسفر آن صدمه نزد چیست؟

ج ـ آمریکا و برخی هم‌پیمانانش در ناتو، بر روی پدیده‌ی تغییر اقلیم در جنگ‌های محیطی، فعالیت پژوهشی گسترده‌ای را انجام می‌دهند: ایجاد تغییرات آب و هوایی، ایجاد زلزله، ایجاد سونامی و مواردی از این نمونه، اهدافی است که آمریکا در پروژه‌های متعدد جنگ‌های نوین محیطی ـ اقلیمی، بیوسفر را بیش از پیش حساس و آسیب‌پذیر می‌سازد.

چ ـ وجود بیش از 27000 کلاهک اتمی در هشت کشور آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین، هند، پاکستان، کره‌ی شمالی و هم‌چنین در رژیم غاصب صهیونیستی، خطرناک‌ترین مصداق تکنوسفر در تخریب و انحطاط بیوسفر زمین است. این تعداد کلاهک اتمی می‌تواند 27 بار پوسته‌ی کره‌ی زمین را چنان تخریب کند که امکان حیات در آن نابود شود. جامعه‌ی بشری برای این خطر باید تدبیری بیاندیشد.

ح ـ چین و آمریکا بزرگ‌ترین آلوده‌کنندگان هوا در سطح کره‌ی زمین هستند. این دو کشور، این روند آلوده‌سازی را در افق 1444 حفظ نموده و ارتقا می‌بخشند.

خ ـ از این رو، در افق 1404 و سپس 1444، در طول برنامه‌ی ششم پیش‌رفت باید سهم انسان ایرانی را در بیوتکنوسفر و بیواویل‌سفر مشخص کرد: انسان مسئول در قبال محیط زیست نسل‌های آینده.